مارک کارنی، نخستوزیر کانادا، وعده داده است که صادرات این کشور به بازارهایی غیر از آمریکا طی دهه آینده دو برابر شود. اما در کنار دشواری ذاتی تنوعبخشی به صادرات، یک مانع جدی دیگر هم وجود دارد؛ بسیاری از بنادر کانادا همین حالا در آستانه ظرفیت کامل هستند و ارتقای آنها سالها یا حتی دههها زمان میبرد.
تنوعبخشی به صادرات از ابتدا کار آسانی نبوده است. خریداران در هر منطقه جهان، تامینکنندگان قدیمی خود را دارند که بر اساس قیمت، کیفیت، شبکه حملونقل، اعتماد، زبان و نزدیکی جغرافیایی انتخاب شدهاند. با این حال، اعلام اخیر یکی از بزرگترین صادرکنندگان منابع طبیعی کانادا که قصد دارد صادرات آینده خود را از بندری در ایالت واشنگتن آمریکا و نه از سواحل غربی کانادا انجام دهد، نگرانیها درباره ظرفیت واقعی بنادر کانادایی را تشدید کرده است.
اگر صادرکنندگان بتوانند به هدف جدید کارنی یعنی دو برابر شدن صادرات غیرآمریکایی برسند، هرگونه گلوگاه یا ناکارآمدی در بنادر بهمراتب شدیدتر خواهد شد. تجارت کانادا با آمریکا عمدتا از طریق جاده، راهآهن و خطوط لوله انجام میشود، اما تجارت با سایر کشورها بیشتر به حملونقل دریایی و هوایی وابسته است. هشدار داده شده که برخی بنادر کلیدی کانادا هماکنون در نزدیکی حداکثر ظرفیت خود فعالیت میکنند و پروژههای توسعهای آنها، مانند اغلب طرحهای زیرساختی، در بازههای زمانی چندساله یا چنددهساله تعریف میشود.
گزارشها نشان میدهد که افزایش تنها ۱۰ درصدی سهم تجارت کانادا با کشورهایی غیر از آمریکا، فشار بر بنادر را ۴ درصد و بر زیرساختهای هوایی را ۲ درصد افزایش میدهد. حتی رشد ۵ یا ۶ درصدی صادرات حملشده نیز میتواند برای تعدادی از بنادر مشکلساز شود. بر اساس برآوردها، حدود نیمی از تجارتی که از آمریکا به بازارهای دیگر هدایت میشود، از طریق بنادر و نزدیک به ۳۰ درصد از طریق فرودگاهها از کشور خارج خواهد شد.
برای پاسخ به این نیاز، بنادر اصلی کانادا طی ۱۵ سال آینده به حداکثر ۲۱/۵ میلیارد دلار سرمایهگذاری زیرساختی نیاز دارند که حدود ۷۵ درصد آن صرف توسعه ظرفیت خواهد شد. همچنین تاکید شده است که آینده اقتصادی کانادا به تنوعبخشی تجاری وابسته است و این امر بدون بنادر مدرن، کارآمد و دارای منابع مالی کافی ممکن نیست.
با تشدید سیاستهای حمایتگرایانه آمریکا در دوره ریاستجمهوری دونالد ترامپ، کاناداییها بیش از پیش به آسیبپذیری اتکای بیش از حد به بازار آمریکا پی بردند. در حالی که در سال گذشته ۷۶ درصد صادرات کانادا به آمریکا میرفت، دولت کارنی تلاش کرد مسیر اقتصاد را از «اتکا» به «تابآوری» تغییر دهد. کارنی برای یافتن توافقهای تجاری جدید به اروپا، آسیا و خاورمیانه سفر کرد و اتاوا همزمان کوشید روابط پرتنش با هند و چین را ترمیم کند. او تصریح کرده است که راهبرد اقتصادی کانادا باید بهطور اساسی تغییر کند و رابطه با آمریکا هرگز مانند گذشته نخواهد بود.
دولت همچنین از بخشهای موفق صادراتی حمایت کرد، به صنایعی که بیشترین آسیب را از تعرفههای ترامپ دیدند کمک رساند و برنامههایی برای سرمایهگذاری گسترده در زیرساختها از جمله بنادر ارائه داد. با این حال، تصمیم یک شرکت بزرگ تولیدکننده پتاس برای سرمایهگذاری یک میلیارد دلاری در پایانه صادراتی جدیدی در ایالت واشنگتن، نگرانیها درباره ظرفیت و کارایی بنادر کانادا بهویژه در ساحل غربی را به نقطه بحرانی رساند.
این موضوع تازه نیست. از سالها پیش گزارشهای رسمی بر ضرورت نقشآفرینی فعال دولت فدرال در اولویتبندی زیرساختهای تجاری، شناسایی شکافها و تسهیل تامین مالی بنادر تاکید کرده بودند. هرچند صندوقهایی برای توسعه کریدورهای تجاری ایجاد شد، اما نیازها بسیار گستردهتر از منابع اختصاصیافته بود. در همین زمان، آمریکا بهعنوان رقیب جدی، سرمایهگذاری سنگینی در بنادر خود بهویژه در ساحل شرقی انجام داد و با کاهش بروکراسی، مزیت رقابتی بیشتری به دست آورد.
نتیجه این غفلت نسبی، افت جایگاه بنادر کانادا در رتبهبندیهای بینالمللی بود. در یک گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۳، چند بندر مهم کانادا از نظر مدتزمان توقف کشتیها در میان ضعیفترین عملکردها در سطح جهان قرار گرفتند، هرچند بنادر مهم آمریکا نیز وضعیت چندان بهتری نداشتند.
دولت فدرال میگوید کاملا از چالشهای مسیر جدید آگاه است. کارنی بر ضرورت نوسازی زیرساختها تاکید کرده، دفتری برای تسریع پروژههای بزرگ ایجاد شده و در بودجه اخیر، صندوقی ۶ میلیارد دلاری برای حمایت از بنادر و زیرساختهای تجاری و حملونقل طی هفت سال آینده در نظر گرفته شده است.
در عین حال، شرایط بنادر یکسان نیست. برخی بنادر هنوز ظرفیت رشد دارند، اما حتی انتقال درصد اندکی از صادرات فعلی که به آمریکا میرود، میتواند آنها را به آستانه ظرفیت کامل برساند. پروژههای توسعهای بزرگ، مانند طرحهایی که قرار است تا سال ۲۰۳۰ تکمیل شوند، میتوانند ظرفیت را بهطور قابلتوجهی افزایش دهند، اما زمانبر هستند.
در مجموع، با توجه به هدف جدید کانادا برای افزایش صادرات و در شرایطی که آینده تجارت آزاد آمریکای شمالی نامطمئن است، نیاز به تنوعبخشی تجاری و اتکا به زیرساختهای صادراتی بیش از پیش احساس میشود. پرسش اصلی این است که آیا بنادر کانادا میتوانند همگام با جاهطلبیهای جدید دولت، با سرعت کافی توسعه پیدا کنند یا نه.
