مسکو به دنبال استفاده از روابط اقتصادی با ایالات متحده تحت رهبری ترامپ است، در حالی که کسب‌وکارها امکان بازگشت را بررسی می‌کنند.
مدتی پس از اولین گفت‌وگوی سطح بالای ایالات متحده و روسیه از زمان تهاجم گسترده مسکو به اوکراین، یک شرکت چندملیتی بزرگ آمریکایی تماسی غیرمنتظره دریافت کرد. دولت روسیه در حال برنامه‌ریزی برای مذاکراتی درباره بازگشت شرکت‌های غربی به بازار روسیه بود. آیا این شرکت علاقه‌مند به بازگرداندن برخی از برندهای خود بود؟
با سرعت گرفتن تعاملات دیپلماتیک بین واشنگتن و مسکو (از جمله مذاکرات برای پایان دادن به جنگ اوکراین و احتمال دیدار حضوری ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ) روابط اقتصادی بین این دو کشور به بخش مهمی از تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط تبدیل شده است.
روز دوشنبه، ترامپ در شبکه اجتماعی تروث سوشال اعلام کرد که در حال انجام «مذاکرات جدی» با پوتین درباره «توافق‌های مهم توسعه اقتصادی» بین ایالات متحده و روسیه است. در همان روز، پوتین اظهار داشت که روسیه آماده است تا به شرکت‌های آمریکایی اجازه استخراج مواد معدنی از مناطق اشغالی اوکراین را بدهد و از تولید آلومینیوم در روسیه «درآمد خوبی کسب کنند».
این اظهارات عمومی، بازتاب‌دهنده تحرکات پشت پرده نیز هست. از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات، مسکو به آرامی در حال آماده‌سازی شرایط برای بازگشت شرکت‌های خارجی بوده است، هرچند برخی از چهره‌های نزدیک به کرملین از این شرکت‌ها به دلیل خروج از روسیه انتقاد کرده و هشدار داده‌اند که ممکن است دیگر فضایی برای آن‌ها در بازار وجود نداشته باشد.
دیوید لورلو، از شرکای مؤسسه حقوقی کاوینگتون اند برلینگ، می‌گوید: «کرملین در حال ارائه پیشنهاد اقتصادی به ایالات متحده برای حل‌وفصل جنگ است.» با این حال، شرکت‌هایی که به بازگشت فکر می‌کنند، با موانع جدی از جمله رقابت داخلی فزاینده، محیط قانونی نامطمئن و تحریم‌های گسترده روبه‌رو خواهند بود.
با وجود این چالش‌ها، بسیاری از شرکت‌های چندملیتی غربی مایل به رد کامل احتمال بازگشت نیستند و به دنبال حفظ گزینه‌های خرید مجدد دارایی‌های خود در روسیه هستند. یک کهنه‌کار بازار روسیه گفت: «این شرکت‌ها نهادهای تجاری هستند. همان‌طور که لنین (ظاهراً) گفته بود، سرمایه‌دار حتی طنابی را که با آن اعدام می‌شود، خواهد فروخت.»
از زمان حمله روسیه به اوکراین، ۴۷۵ شرکت خارجی بازار روسیه را ترک کرده‌اند، در حالی که ۱۳۶۰ شرکت دیگر فعالیت‌های خود را کاهش داده‌اند. مدرسه اقتصاد کیف (KSE) برآورد کرده است که شرکت‌های خارجی طی سه سال جنگ، حداقل ۱۶۷ میلیارد دلار زیان مستقیم متحمل شده‌اند، از جمله مصادره اموال و احکام دادگاهی که منجر به ضبط بخشی از دارایی‌های آن‌ها شده است. بیش از ۴ میلیارد دلار از دارایی‌های شرکت‌های آمریکایی (از جمله اکسون موبیل، جی‌پی مورگان و یونیورسال بیورجز) مصادره شده و شرکت‌های آمریکایی حدود یک‌سوم از کل خسارات شرکت‌های غربی را متحمل شده‌اند.
مدیران شرکت‌های غربی درباره بازگشت به روسیه محتاط هستند. بسیاری از شرکت‌ها با خروج از روسیه فرآیندی پرهزینه و پیچیده را طی کردند، چرا که مسکو قوانین، هزینه‌ها و فشارهای فزاینده‌ای را برای فروش به خریداران نزدیک به کرملین اعمال کرد. برخی شرکت‌ها، مانند کارلزبرگ و دانون، شاهد مصادره کامل دارایی‌های خود در روسیه بودند.
در عین حال، بازار روسیه از زمان آغاز جنگ دچار تغییرات قابل‌توجهی شده است. تجار جدید، با حمایت مقامات دولتی، از خلأ به‌جای‌مانده از برندهای خارجی بهره‌مند شده‌اند. دادستان کل روسیه نیز از این شرایط استفاده کرده و شرکت‌های روسی متعلق به خارجی‌ها را به بهانه‌هایی مانند ملیت صاحبان آن‌ها یا خصوصی‌سازی‌های غیرقانونی، مصادره و به خریداران نزدیک به دولت واگذار کرده است.
با وجود این شرایط، نشانه‌هایی از افزایش علاقه به بازگشت به بازار روسیه، به ویژه پس از مذاکرات اخیر ایالات متحده و روسیه در عربستان سعودی، مشاهده شده است. یک مدیر غربی در مسکو گفت: «هنوز موج بزرگی آغاز نشده، اما بسیاری از شرکت‌ها در حال بررسی شرایط هستند.»
در دو هفته گذشته، رسانه‌های نزدیک به کرملین و کانال‌های تلگرامی ادعا کرده‌اند که برندهای بزرگی مانند زارا، یونیکلو، کوکاکولا، ویزا و مسترکارت در حال بررسی بازگشت هستند. با این حال، هیچ‌کدام از این شرکت‌ها به طور رسمی چنین برنامه‌ای را تأیید نکرده‌اند. یکی از شرکت‌های آمریکایی که توسط دولت روسیه مورد تماس قرار گرفته بود، اعلام کرد که هنوز برای بازگشت زود است، اما نماینده آن اظهار داشت: «کاملاً واضح است که بسیاری از شرکت‌ها به دنبال فرصت‌های جدید هستند.»
برخی از ناظران بازار نشانه‌های کوچکی از علاقه مجدد شرکت‌ها را مشاهده کرده‌اند، از جمله درخواست‌هایی درباره املاک و مستغلات، تبلیغات و مشاوره‌های حقوقی برای بازگشت. یک منبع آگاه از فعالیت یونیکلو در روسیه گفت که این برند از زمان تعلیق فعالیت‌هایش در ۵۰ فروشگاه، در «وضعیت خواب» قرار دارد، اما در صورت بهبود شرایط اقتصادی، می‌تواند به سرعت عملیات خود را از سر بگیرد.
شرکت‌های فعال در حوزه کالاهای مصرفی و رستوران‌ها می‌توانند نسبت به سایر صنایع سریع‌تر بازگردند. یک مدیر غربی در مسکو گفت: «اگر شما کوکاکولا، مک‌دونالد یا نتفلیکس باشید که مدل کسب‌وکار ساده‌ای دارد و حساسیت فناوری کمی دارد، احتمالاً سریع‌تر به بازار بازخواهید گشت.»
با این حال، دولت روسیه شرایط جدیدی را برای بازگشت شرکت‌های غربی تعیین کرده است. پوتین از کابینه خود خواسته است تا شرایط بازگشت این شرکت‌ها را آماده کند، اما با الزاماتی که به نفع بازیگران داخلی خواهد بود. وزارت دارایی روسیه پیشنهاد کرده است که شرکت‌های بازگشتی از کشورهای غیردوست باید مجوز دولت را دریافت کنند. دنیس مانتوروف، معاون اول نخست‌وزیر روسیه، اعلام کرده است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای غربی برای بازگشت، ممکن است مجبور شوند در مناطق اشغالی اوکراین نیز فعالیت کنند. همچنین، برخی صنایع مانند خودروسازی ممکن است از بازگشت به موقعیت‌های سابق خود در بازار منع شوند.
شرکت‌هایی که با خروج خود روسیه را به چالش کشیده‌اند، احتمالاً برای بازگشت با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد، در حالی که شرکت‌هایی که به آرامی بازار را ترک کردند، ممکن است مسیر آسان‌تری داشته باشند. برخی مدیران آمریکایی معتقدند که با توجه به نزدیکی واشنگتن و مسکو، بازگشت برای شرکت‌های آمریکایی نسبت به شرکت‌های اروپایی ساده‌تر خواهد بود.
با این حال، کارشناسان تأکید دارند که نزدیکی اقتصادی نمی‌تواند شکاف‌های ساختاری میان دو کشور را پر کند. حجم تجارت ایالات متحده و روسیه در سال ۲۰۲۱ (آخرین سال قبل از جنگ) ۳۶ میلیارد دلار بود، در حالی که حجم تجارت اتحادیه اروپا با روسیه ۲۷۰ میلیارد دلار بود. توماس گراهام، مدیر ارشد سابق شورای امنیت ملی ایالات متحده در امور روسیه، گفت: «ما در مقیاس جهانی رقیب هستیم. هر چیزی که روسیه در حجم بالا صادر می‌کند، ایالات متحده نیز به دنبال صادرات آن در حجم زیاد است.»